فقط خاطره‎بازی و نه چیزی بیشتر

چقدر حرف هست که دوست داشتم این‎جا بنویسم، اگر شلوغی این روزها اجازه می‎دادند. ولی کلا، نوشته‎ها برای میلِ به متولد شدن، منتظرِ روزهای شلوغ و بدونِ ذره‎ای فراغت‎اند. این یک قانونِ عجیب و غریب ولی تقریبا برای اکثر اوقات، صادق هست. احتمالا یکی از بند و تبصره‎های قانونِ مورفی. ولی دلم نیامد، در شبِ اولین بارانِ چشم‎گیرِ پاییزی، ابرازِ وجود نکنم این‎جا! چه هوای معرکه‎ای بود امروز، امشب. بعدانوشت: تا پست را نوشتم و ارسال کردم، طوفان شد! هوای بی‎جنبه یعنی این! بعدانوشت 2: بعد یادم افتاد که دعا کنم، باران هیچ جایی آسیب و رنج با خود نبرد. و این‎که آرزو کنیم بارانِ خوب و برکت را برای همه. فقط خاطره‎بازی و نه چیزی بیشتر...

گنگیِ دل‎انگیز و آکنده از رخدادهای نامنتظرِ انتظارکشیده‎ی یک ماجرای شاعرانه... جستجو...   *   چیزی که از خیلی وقت پیش قرار بود بنویسم این‎که، چقدر ترجمه‎ی مهدی سحابی برای جستجو، قابلِ احترام هست. چه تلاشی، چه سعیِ مطمئنا طولانی‎مدتی. کافی‎ست یک صفحه از جستجو را بخوانی تا بفهمی ترجمه‎ی این بنای عظیم، با این توصیفات و جملات پیچیده و پشتِ سر هم، با این همه اشاره و کنایه‎ و استعاره، به این خوبی، چه کار دشواری بوده. غیر از آن، تمامِ مطالعات جانبی سحابی که از ترجمه و از حاشیه‎های کتاب مشخص است تا ترجمه هر چه بهتر از کار درآید و تا که گنگی‎های مطرح‎شده برای خواننده‎ی ایرانی هر چه کم‎تر شود. البته، به نظرِ من، لذتی که هر کدام از ما از هر چیزی می‎بریم، بستگی به محتوای ظرفِ معلومات و اطلاعاتمان دارد. هر چه بیشتر بدانیم بیشتر لذت می‎بریم و هر چه کم‎تر، لذت‎مان هم کم‎تر خواهد شد، و به همین خاطر، جزو موافقان پانویس گذاشتن در کتاب‎ها نیستم ولی، انصافا پانویس‎های جستجو، از آن پانویس‎های معمول نیستند. کشفِ آن همه استعاره و کنایه چیزی نیست که ندانستنش از کم‎دانستنِ خواننده بربیاید. باید یک پر فقط خاطره‎بازی و نه چیزی بیشتر...

معلوم نیست این «من» از کجا سر و کله‎اش پیدا شد! غریبه هست و هیچ ربطی به قبلی‎ها ندارد. یک‎جورِ عجیبی غریبه هست. باید با شجاعت، با صراحت از او اعلامِ برائت کنم، در عین حال که توی دلم اعتراف می‎کنم چقدر خوب بود اگر این، «من» بود. فقط خاطره‎بازی و نه چیزی بیشتر...

هفده آبانِ هزار و سیصد و نود و پنج پ. ن.: حواس‌تان هست که پنج سالِ دیگر، که احتمالا متوجه شده‎اید که این پنج سال، با چه سرعتی می‎آیند و می‎گذرند، دیگر نمی‎توانیم بگویم سال هزار و سیصد و فلان؟ فقط خاطره‎بازی و نه چیزی بیشتر...

بعدازظهرهای پنج‎شنبه با تمامِ بعدازظهرهای دیگر فرق دارد؛ روشن و نقره‎ای است و بوی اتفاق‎های خوب و دقیقه‎های خوشبخت را می‎دهد؛ نرم و گرم و خواب‎آور است؛ مثلِ نشستن زیرِ کرسی مادربزرگ یا لم‎دادن به سینه‎های مهربانِ مادر. روزهای هفته هر کدام شکل و رنگ و بوی خودشان را دارند؛ شنبه بدترکیب و تلخ و موذی است و شبیه به دخترِ ترشیده‎ی توباخانم: دراز، لاغر، با چشم‎های ریزِ بدجنس. یکشنبه ساده و خر است و برای خودش، الکی، آن وسط می‎چرخد. دوشنبه شکلِ آقای حشمت‎الممالک است: متین، موقر، با کت و شلوارِ خاکستری و عصا. سه‎شنبه خجالتی و آرام است و رنگش سبزِ رو فقط خاطره‎بازی و نه چیزی بیشتر...

تدارکی که پروست برای ورودِ آلبرتین می‎بیند، با دادنِ وعده‎ی ورودش از خیلی قبل‎تر، با اشاره‎هایی که یکی دو جا به آلبرتین و عشقِ بزرگِ زندگی‎اش شدنِ او می‎کند، بعد، آن ورودِ یک‎باره، با آن توصیفاتِ شگفت‎انگیزِ گروه دخترانِ شکوفا به پلاژ... و توصیف تمام و کمالِ تماشایی که از راوی و احتمالا دیگران می‎خرند، آن‎جور که برای خواننده‎های تمامِ صد سالِ گذشته تا حال، چاره‎ای جز تصور کردن دقیق و مو به موی آن ورود با شکوه به اطرافِ موج‎‎شکن، باقی نگذاشته، دگرگونی و دگردیسی چهره‎ها... گم و پیدا شدنِ دخترها، سرگشتگی راوی در جستجوی دخترها... کم‎کم مشخص‌ فقط خاطره‎بازی و نه چیزی بیشتر...

این را هم بگویم که پس از این نخستین دگردیسی، بعدها نیز آلبرتین بارها برای من دگرگون شد. خوبی‎ها و عیب‎هایی که یک آدم در پلان اولِ چهره‎ی خود به نمایش می‎گذارد در ترتیب کاملا متفاوتی قرار می‎گیرد اگر از طرف دیگری به او نزدیک شویم، به همان‎گونه که در یک شهر، بناهای تاریخی که کوتاه و بلند روی یک خطِ تنها دیده می‎شود، از نقطه‎ی دید دیگری به ترتیب بلندی به چشم می‎آید و نسبت اندازه‎هایشان تغییر می‎کند.   بدین‎گونه، تنها پس از بازشناختنِ خطاهای دیداریِ آغازین‎مان ـ که با کورمال رفتن‎ها همراه است ـ می‎توانیم به شناختِ دقیقی از یک انسان برسیم، فقط خاطره‎بازی و نه چیزی بیشتر...

ورود ویلیام فیتز دارسی، باشکوه بود، با ارفاق. یعنی مثلا در مقامِ مقایسه، با ورودِ هجوآمیزِ رت باتلر با چشیدنِ ضربِ دستِ اسکارلت، با اصابتِ ضربه‎ی مجسمه‎‎ای که او به سمتِ شومینه پرتاب کرده بود، مسلما ورودِ با اعلام رسمی در مهمانی رقصِ ناحیه، آن‎طور که همه‎ی توجه‎ها را جلب کرد و پچ‎پچ‎ها را برانگیخت، چشم‎گیر و باشکوه محسوب می‎شود. ولی آن هم، خیلی ناگهانی بود، بدون هیچ اعلامِ قبلی. نحوه‎ی ورودِ دزدمونا چطور بود؟ اصلا یادم نیست. ولی افلیا، احتمالا ورودِ پرطمطراق‎تری داشته نسبت به او. ورودِ ربه‎کا... ورود که نمی‎شود گفت، ربه‎کا قبل از شروع د فقط خاطره‎بازی و نه چیزی بیشتر...